Ο Οκτώβριος είναι δέκατος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου, με διάρκεια 31 ημερών. Πήρε την ονομασία του από τη λατινική λέξη Octo (=οκτώ), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος στη σειρά μήνας.
Επειδή το πιο σημαντικό δώρο του Οκτωβρίου στους γεωργούς είναι οι πολλές βροχές του, γι’ αυτό σε πολλά μέρη ονομάζεται «Βροχάρης», αλλά και μήνας της σποράς, εξ ου και τα ονόματα «Σποριάτης», «Σποριάς» και «Σπαρτός». Ηταν ο τέταρτος μήνας του αττικού έτους. Ονομάστηκε Πυανεψιών από τα ιερά Πυανέψια ή Πυανόψια, εορτή προς τιμήν του Απόλλωνα. Ο Οκτώβριος αρχίζει την ίδια ημέρα του χρόνου με τον Ιανουάριο, εκτός από τα δίσεκτα έτη.
Στην αρχαία Ελλάδα ο Οκτώβριος ισοδυναμούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Βοηδρομιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Πυανοψιώνα. Η περίοδος αυτή ήταν πλούσια σε γιορτές (Προηρόσια, Πυανόψια, Θησεία, Απατούρια, Οσχοφόρια, Θεσμοφόρια), καθώς οι Αθηναίοι φρόντιζαν να εξασφαλίζουν τη θεϊκή προστασία για τον κύκλο των γεωργικών εργασιών, που μόλις άρχιζε. Για το ίδιο λόγο οι Ρωμαίοι θυσίαζαν ένα άλογο στο Πεδίο του Άρεως για να πάνε καλά τα σπαρτά. Τον Οκτώβριο διεξάγονταν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους τα περίφημα Ελευσίνια Μυστήρια, σε Αθήνα και Ελευσίνα.
Στο λαϊκό καλεντάρι, ο Οκτώβριος ονομάζεται Αγιοδημήτρης ή Αγιοδημητριάτης, από τη μεγάλη χριστιανική γιορτή του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου), Βροχάρης και Σποριάς (Σποριάτης ή Σπαρτός), για τις ευεργετικές βροχές στη σπορά (σχετική η παροιμία «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οχτώ σακιά δεν γέμισες») και Μπρουμάρης (ομιχλώδης, σκοτεινός).
Όπως μας αναφέρουν οι Στράτος Θεοδοσίου και Μάνος Δανέζης: «Η γιορτή αυτή, που θεωρείται από το λαό μας ορόσημο του χειμώνα, συνδυάζεται με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου. Στο γεωργικό καλαντάρι οι δυο αυτές γιορτές αποτελούν τις χρονικές τομές που χωρίζουν το έτος σε δυο ίσα μέρη, στο χειμερινό και στο θερινό εξάμηνο αντίστοιχα»
O Οκτώβριος συνδέεται επίσης στενά και με σημαντικά ιστορικά γεγονότα.
Την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στις 26 Οκτωβρίου 1912, την απόρριψη του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 και την απελευθέρωση της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου 1944.
Γεωργικές εργασίες τον Οκτώβριο
Σπέρνουμε: Μαρούλια, πράσα, ραδίκια, ρόκα, ζοχούς, αντίδια, καφκαλίθρες, μυρώνια, μαϊντανό, σινάπια, σπανάκι, καρότα, παντζάρια, ραπανάκια.
Φυτεύουμε: Κρεμμύδια, σκόρδα, μπιζέλια, κουκιά.
Μεταφύτευουμε: Μάπες, μπρόκολα κουνουπίδια, μαρούλια, αγκινάρες.
Συγκομιδή: Καρύδια, ρόδια, ελιές, λεμόνια, λοτούς, κυδώνια, αχλάδια.
Γενικές εργασίες και φροντίδες
Μαζεύουμε τα φύλλα και τα κλαδιά του εδάφους και τα χρησιμοποιούμε για την παρασκευή κομπόστας.
Κόψιμο και καθαρισμός του εδάφους από καλοκαιρινές καλλιέργειες.
Σκαλίζουμε ελαφρός το έδαφος για την φύτευση λαχανικών.
Παροιμίες
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ‘χεις.
Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ’ το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια.
Αν δεν χορτάσει ο Οκτώβρης τη γη, πούλησ’ τα βόδια σου και ‘γόρασε σιτάρι.
Αν δε βρέξει, πως θα ξαστερώσει;
Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, οκτώ σπυριά δεν κάνεις.
Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός.
Οκτώβρης-Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι.
Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται.
Μακριά βροντή, κοντά βροχή.
Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
Τ’ άη – Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ΄μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις.
Βαθιά τ’ αυλάκια να φουντώσουνε τα στάχυα.
Δεύτερο αλέτρι, δεύτερο δεμάτι.
Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις.
Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα.
Αι-Δημητράκη μικρό καλοκαιράκι.
Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη έχει οχτώ σειρές στ’ αλώνι.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες οκτώ σωρούς δεν έκανες.
Ο μήνας της σποράς και οι λιτανείες για βροχή
Ο Οκτώβρης είναι ο καταλληλότερος μήνας για σπορά. Για να σπείρει ο γεωργός πρέπει πρώτα να βρέξει- τα πρωτοβρόχια είναι απαραίτητα για τη σπορά. Κι αν δε βρέξει; Τι γίνεται τότε; Τότε γίνεται λιτανεία. Οι κάτοικοι του χωριού συγκεντρώνονται στην εκκλησία και, αφού διαβάσει ο παπάς ειδική ευχή, παίρνουν τις εικόνες και ξεχύνονται στον κάμπο, με τον παπά επικεφαλής να ψέλνει. Με τη λιτανεία-προσευχή και σεβασμό στο Θεό, οι αγρότες παρακαλούν το Θεό για να φέρει βροχή.
«Περπερούνα»
Υπάρχουν, όμως και μαγικά έθιμα που σκοπό έχουν όχι να παρακαλέσουν -όπως οι λιτανείες- το Θεό, αλλά να τον εξαναγκάσουν σε βοήθεια. Αυτά τα έθιμα έχουν σκοπό να προκαλέσουν βροχή με μαγικό τρόπο (μαγεία). Ένα από αυτά είναι η περπερούνα.
Η Περπερούνα ή Περπερού ή Πιρπιρού είναι ένα έθιμο που το κάνουν τα κορίτσια. Διαλέγουν ένα κοριτσάκι 8-10 ετών, συνήθως φτωχό ή ορφανό, και το στολίζουν με λουλούδια και πρασινάδα. Η πρασινάδα χρησιμεύει -όπως λένε στο Δρυμό της Μακεδονίας, ένα χωριό έξω από τη Θεσσαλονίκη- «για να πρασινίσει ο κάμπος σαν τη Πιρπιρού». Όλη η παρέα των κοριτσιών, με την Πιρπιρού στη μέση, φτάνει σε σπίτι και τραγουδά το τραγουδάκι της Περπερούνας.
Στο Δρυμό λένε:
«Πιρπιρού, δροσούλα μου,
παρακάλσι τουν Θιο (Θεό)
για να δώσει μια βρουχή,
μια βρουχή βασιλικιά
δω στα στάρια, τα κριθάρια
στα λιανά τα παρασπόρια.
Μπάρις-μπάρις* του νιρό
Λιούμπις-λιούμπις** του κρασί
Κάθι στάχυ κι κιλό
Κάθι κούρβου (στοίβα) κι μιτρό»
*μπάρις-μπάρις το νιρό= βροχή πολύ δυνατή, μπόρα
** λιούμπις-λιούμπις το κρασί= μεγάλη ποσότητα κρασιού
Μόλις τελειώσει το τραγούδι, η νοικοκυρά του κάθε σπιτιού βγαίνει έξω και χύνει πάνω στο κεφάλι του παιδιού νερό και εύχεται : « Καλή βροχή να δώσει ο Θεός». Έπειτα δίνει ένα νόμισμα στο κοριτσάκι ή ό,τι άλλο έχει «για το καλό».
Σε άλλους τόπους της πατρίδας μας το έθιμο της Περπερούνας είναι κάπως διαφορετικό. Στον Πόντο λ.χ. αντί για παιδί, για να μην το καταβρέχουν και κρυώσει το καημένο, ντύνανε μια σκούπα. Έκαναν κάτι σαν σκιάχτρο και το γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας ένα άλλο τραγούδι. Οι νοικοκυρές περιέλουζαν αυτό το σκιάχτρο με νερό και φιλοδωρούσαν τα παιδιά που το κρατούσαν.
Άλλες μαγικές πράξεις για να έρθει βροχή τον Οκτώβριο.
Εκτός, όμως από το έθιμο της Περπερούνας, στο οποίο- όπως άλλωστε και στη λιτανεία- συμμετείχε όλο το χωριό, καθένας ξεχωριστά κάνει και τα δικά του μαγικά για να προκαλέσει βροχή. Αν λ.χ. ο γεωργός (ζευγάς) σε περίοδο ανομβρίας (ξηρασίας) βρει στο δρόμο του μια χελώνα, τη γυρίζει ανάσκελα και βάζει πάνω στην κοιλιά της ένα μεγάλο σβώλο χώμα. Ποια είναι η λογική πίσω από αυτήν την πράξη;
Να εξαναγκάσουν τη χελώνα να παρακαλέσει το Θεό να βρέξει, για να λιώσει ο σβώλος και να μπορέσει έτσι να γυρίσει στη θέση της, γιατί αλλιώς θα πεθάνει κάτω από βάρος του σβώλου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου