Η ημέρα της φιλίας χθες

Γράφει ο Χρήστος Α. Τούμπουρος


«Πιστεύω τω φίλω. Πιστόν φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκεις. Ο φίλος τον φίλον εν πόνοις και κινδύνοις ου λείπει.» (Έχω εμπιστοσύνη στον φίλο. Τον πιστό φίλο στους κινδύνους τον γνωρίζεις. Ο φίλος δεν εγκαταλείπει τον φίλο του στους κόπους και στους κινδύνους...). Καθημερινά θυμάμαι πώς ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με τα αρχαία ελληνικά. Το συγκεκριμένο κείμενο, που μπορεί να χαρακτηρισθεί ύμνος στη φιλία. Και το θυμάμαι μέχρι τώρα πάνω από μισό αιώνα! Είναι αυτό που λέει ο λαός. «Ο,τι μικρομαθαίνεις δεν το γεροντοαφήνεις».
Η φιλία, λοιπόν είναι η κοινωνική σχέση (στενή - στενότατη) μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων στηριγμένη στην αμοιβαία αγάπη, κατανόηση, συμπάθεια και εκτίμηση. Ο μέγας Αλεξανδρινός ποιητής νομίζω πως έδωσε τον καλύτερο ορισμό της φιλίας. «Όταν, φίλοι μου, αγαπούσα —/είναι προ πολλών ετών —/στην ιδίαν γη δεν ζούσα/μετά των λοιπών θνητών». Υπερίπτανται σ’ άλλους κόσμους, σε άλλες συνθήκες, σε «υπερουράνιους» τόπους …

 Καλό είναι να μην συγχέουμε τον έρωτα με τη φιλία. Έρωτας είναι το συναίσθημα όταν επικεντρώνεται το σεξουαλικό ενδιαφέρον σε ορισμένο πρόσωπο και εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως. Γι’ αυτό μιλάμε για φλογερό και φοβερό, για κεραυνοβόλο και σφοδρό, για παράφορο και τρελό, για επιπόλαιο και σοβαρό… Η φιλία είναι στην ουσία μια ψυχή που κατοικεί μέσα σε δύο σώματα. Είναι άλλο πράγμα.
Η «φιλία» προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «φιλῶ» (αγαπώ). Την ίδια ρίζα έχει «ο φίλος», «η φίλη», «το φιλί». Αλλά και τα πάρα πολλά σύνθετα όπως «μουσικόφιλος», «φιλάνθρωπος», «φιλέλληνας». Στη Μυθολογία είναι πολλά τα παραδείγματα της στενής σχέσης μεταξύ φίλων. Το πιο γνωστό πρότυπο φιλίας είναι αυτό του Δάμωνα και του Φιντία. Πρόκειται για δύο πυθαγόρειους φιλοσόφους - φίλους που ζούσαν στις Συρακούσες όταν στην εξουσία ήταν ο τύραννος Διονύσιος ο Νεότερος. Ο Φιντίας κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε την ανατροπή του τυράννου και καταδικάστηκε σε θάνατο.

 Του επέτρεψαν ως τελευταία επιθυμία να επισκεφθεί τους συγγενείς του με τον όρο -αν δεν επιστρέψει εγκαίρως- να εκτελεστεί στη θέση του ο φίλος του ο Δάμων. Μετά από πολλές περιπέτειες και καθυστερήσεις ο Φιντίας επιστρέφει έγκαιρα για την εκτέλεσή του, αλλά ο Δάμων -από αγάπη για το φίλο του- επέμενε να εκτελεστεί αυτός αντί του Φιντία. Ο τύραννος των Συρακουσών συγκινήθηκε πολύ από την αυτοθυσία των φίλων και διέταξε να αφεθούν και οι δύο ελεύθεροι.
Τέτοιες πράξεις εννοούμε όταν μιλάμε για φιλία. Πράξεις που διακρίνονται από την αγνότητα, την πίστη, την καθαρότητα και την εντιμότητα. Πράξεις δηλαδή στην ουσία γενναίες και ανθρώπινες. 

Γιατί διαφορετικά πρόκειται για πράξεις ανθρωποειδούς οργανισμού. «Υπάρχει όμως εν λεπτόν/πολύ ευώδες άνθος/ που δεν μαραίνεται ποτέ/ και τ’ αγαπώ με πάθος./(…)Έδαφος έχει δι’ αυτό η τρυφερά καρδία/με θέρμη απαράμιλλον και λέγεται Φιλία!». Mαρία Πολυδούρη

Μέγα, λοιπόν ερωτηματικό η φιλία. Σήμερα με την καθολική κατολίσθηση όλων των αξιών, με τον ανταγωνιστικό τρόπο ζωής που ενίοτε φτάνει σε βαθμό επιθετικότητας, με τον κοινωνικό αυτοματισμό που έντεχνα προωθούν όσοι τον προωθούν, με την υπαρξιακή μοναξιά και αβεβαιότητα που έχει γίνει επιδημία, έχει εξοβελιστεί πραγματικά η αμοιβαία αγάπη, η συμπάθεια και η εκτίμηση. Τον αν είσαι ή δεν είσαι φίλος ή φίλη είναι αξίωμα, που μετατρέπεται σε καθημερινό τρόπο ζωής. Κάτι τέτοιο οφείλεις να το αποδεικνύεις και να το υπηρετείς σε καθημερινή βάση. Καθημερινό ήθος…